Blokrooster voor sleepboot

[Athanor]

De blokroosters van de sleepboot Assistent, van mijn neef en zijn maat, zijn aan vervanging toe. Nu is het de bedoeling dat ik de uitdaging aanga om vervangende exemplaren te maken. Dat lijkt me met name een mooie uitdaging, omdat ik voor mijn eindexamen voor de kopklas jacht en carrosseriebouw ook een blokrooster moest maken. Ik ga hier even goed de tijd voor nemen om het voor te bereiden en uit te voeren. De voorbereiding begint met het hier ter discussie stellen van het onderwerp en het verzamelen van tips en adviezen. Ik heb veel vragen, die zal ik vandaag niet allemaal plaatsen. Maar eerst een aantal foto's om jullie te laten oriënteren op de opgave.

De eerste vraag die ik heb, gaat over de te gebruiken houtsoort. De opdrachtgever gaat voorlopig van teakhout uit. Nu willen ze het rooster echter ook lakken of in de olie zetten. Bovendien is het traditioneel voor de sleepboten zo dat de binnenkanten in het rooster in rood worden geverfd. Nu vraag ik me af of ik ook een andere houtsoort kan adviseren. Welke is dan goed werkbaar gezien de constructie van het geheel die in weer en wind zal verkeren (vnl. op zoet water hoor) Voor teakhout heb ik overigens ook al een groot verschil in prijs gezien bij de verschillende leveranciers.

Hierbij de link naar de site van de boot: http://home.kpn.nl/mslb-assistent/index.html

Fons

 

[roald]

Teak is inderdaad de standaard-keuze voor hout op sleepboten.
Het teakoppervlak kan met olie of nitrocelluloselakken worden afgewerkt.

 

[tuoh]

Hallo Fons,

dat word een mooi klusje zo te zien. Als het de bedoeling is om het nieuwe rooster ook te behandelen komt er maar één alternatief in aanmerking, namelijk Iroko. Deze houtsoort word wel eens meer verwerkt als Teak vervanger, niet om zijn superieure eigenschappen maar om zijn textuur die wel wat overeenkomsten heeft met Teak. Zelf ben ik er niet wild van, het hout is te levendig.

Een blokrooster dat in alle weer en wind ligt is niet direct gebaat bij een behandeling, die takelt af terwijl je er naar staat te kijken. Ik zou boven en onderkant onbehandeld laten, en mooi laten vergrijzen. Op deze manier komen er nog twee andere houtsoorten in het vizier die geschikt zijn als een vervanger voor Teak. Afzelia en Afrikaans Padouk zijn zeker evenwaardig aan Teak, en eens deze vergrijst zijn is er ook geen verschil meer te zien. Beide houtsoorten zijn qua kwaliteit evenwaardig of beter dan Teak, lagere krimpcijfers, harder van structuur, etc.

Tegenwoordig moet je bij de aankoop van Teak goed uitzien naar de kwaliteit. Het grote prijsverschil heeft niet (alleen) te maken met de winstcijfers van de desbetreffende houthandel, maar meer met de aangeboden kwaliteit van het hout. De goedkoopste zal zo goed als zeker zogenaamde plantage Teak zijn. Dit zijn bomen die in een cyclus van 60 à 80 jaar geveld en verwerkt worden. Dit hout heeft nog NIET de karakteristieke olieachtige inhoudstoffen die het hout zijn duurzaamheid geven, dit gebeurt pas bij bomen tussen de 80 à 130 jaar. PlantageTeak zit qua duurzaamheid ergens tussen II en III op de schaal, Teak+ is sowieso klasse I.

Zelf ga ik deze zomer op één van onze schepen voor- en achterdek vervangen door Afrikaans Padouk, mijn absoluut favoriete houtsoort hiervoor.


Mvg,


André

 

[roald]

Kijk, zo kun je het jezelf wel heel makkelijk maken.

 

[Mac]

Hallo Fons,

Hele leuke opgave, ik hoop dat je goed scoort!

Ik weet dat in vele ( boeiers, snikken en lemmer aken ) schepen in Nederland met zelflozende kuipen ook veelal eiken werdt gebruikt voor deze roosters. Omdat ze niet konstant in het water liggen is dat goed te doen.

Toen ik nog een Nederland woonde minstens 15 jaar geleden, had ik een vriend in de omgeving van Tiel, Tommie Wolters, die had een sleepboot "De Assistent" Nu weet ik niet of het dezelfde is, die was ongeveer 10 meter lang.....
Maar vele sleep- en duwboten hadden die naam.

 

[Athanor]

Dat geeft alweer stof tot nadenken, ook voor de opdrachtgevers, André

Ik heb ook even gedacht aan Mahonie, daar heb ik nog een partijtje van liggen dat voldoende is voor deze klus. Maar uit ervaring weet ik dat dit heel snel uitbleekt en de eigenaren willen graag de houtkleur behouden, vinden ze mooi staan. Bovendien worden de binnenkanten zowieso geverfd (rood). Robinia was ook nog een van mijn overwegingen, maar daar zie ik vanaf omdat ik merk bij mijn tuintafels dat de latten sterk aan werking onderhevig zijn in zon en regen. Dan begrijp ik dat Iroko een soort is die beter te lakken en te schilderen is.
Toch zie ik op bijvoorbeeld de Lemsteraken ook veel teak dat hoogglans afgelakt is, dus het lijkt erop dat het wel schilderbaar is. Maar in dit geval moet het wel een matte afwerking zijn, omdat het vanwege het belopen een antislip werking moet hebben natuurlijk. Is de Biopin oplossing waar je wel over hebt gesproken dan een alternatief? Zowel voor teak als iroko?

Fons

 

[Athanor]

Kijk, zo kun je het jezelf wel heel makkelijk maken.

Ja, daar heb ik ook al eens naar gekeken. Maar vanwege de stoerheid van de sleepboot en het zware gebruik zijn de roosters volledig gemaakt van hout van 35 mm. Dit lichtere alternatief is overeenkomstig mijn examenwerkstuk. Dus dat gaat hem niet worden, los van het feit dat ik nog niet heb doorgerekend wat daar de kosten van worden.

 

[Athanor]

@Mac
Tsjaa, Eiken heb ik nog niet serieus in overweging genomen. De opdrachtgever neigt sterk naar teak als oplossing....

Deze Assistent is 16 m lang, zal niet dezelfde zijn. Inderdaad een veel voorkomende sleepbootnaam. Zie de link voor meer info over de boot.

Fons

 

[tuoh]

Fons,

Teak is mooi te lakken, maar om op te lopen is lakken toch niet aan te raden, de lagen slijten heel snel weg. Dit geld niet alleen voor Teak maar voor alle houtsoorten.

Iroko is een levendige houtsoort, die trekt alle kanten op, zelfs naar boven. Het rare is dat je aan het hout niet kan zien wat het gaat doen. Stukken met een mooie rechte draad kunnen soms harder werken dan een stuk met een warrige draad, er zit geen logica in.

Robinia en Eik vallen om dezelfde reden af, te levendig voor deze toepassing. Beide geven door de kleine sectie's snel scheuren, barsten en vervorming te zien.

Word het hout toch afgewerkt dan is Mahonie ook een mogelijkheid, om het uitbleken tegen te gaan zet ik altijd eerst één laagje kleurbeits, daarna komt de rest van de afwerking, zo krijgt uitbleken geen kans.

Biopin is voor deze klus een randgeval, er gaat serieus slijtage zijn van de bovenlaag, je zal hier om de paar maanden moeten bijwerken vrees ik. Dan lijkt mij lijnolie een betere optie, dan kan je bij wijze van spreken alle weken een laagje bijzetten. Er moet ook iets of wat anti-slip opzitten, anders schuif je zo over boord.
Komt nog bij dat het hout moet kunnen ademen, één kant, onder of boven, MOET ademend afgewerkt worden, anders krijg je heel snel schade in het hout, ook bij Teak.

Maar eens je kiest voor olie of lak ben je gebonden voor de rest van de levensduur, elk jaar krabben, schuren, lakken, etc. Het stopt nooit.

In de beroepsvaart word er geen enkel blokrooster behandeld, het hout blijft onbeschermd en vergrijsd. Het is onderhoudsvriendelijker, niet zo glad, en nog beter voor het hout ook. Zout water conserveert. Op zoet water geld dit laatste natuurlijk niet, maar de andere punten blijven wel gelden.

Nog wat stof om over te palaveren dus, maar dat is een deel van de pret.


Ps: mooie sleepboot trouwens, een pareltje, ook qua onderhoud.



Mvg,

André

 

[Athanor]

Dank voor je reactie André. Ik zal er inderdaad nog eens met de mannen over "palaveren" (ook al een scheepsterm, toch?). Dat het slipvast moet worden lijkt me centraal te staan. Ik ben op een schip opgegroeid en weet wat de risico's zijn van nattigheid en algengroei op de verkeerde plekken.... Iroko laat ik in ieder geval vallen als alternatief net zoals Robinia en Eiken.

Fons

 

[Athanor]

Het wordt dus Teak!

Ik vraag me nu af of ik rondlopende randen uit 1 stuk ga maken of uit 2 of 3 segmenten samenstel. Om die delen uit 1 stuk te maken ben ik platen van zo'n 22 cm breed nodig, zijn weer minder courant geloof ik..... Wat is volgens jullie handig?

Ook zit ik nog te puzzelen op de manier waarop ik de latten van het rooster in de randplanken ga bevestigen. Zoals je op de foto's kunt zien liggen die nu in een sponning. Dat is natuurlijk handig voor het opvangen van de neerwaartse kracht bij het belopen. Maar het lijkt me dat er dan vaak water in de sponning blijft staan. Alternatief is dan een groef frezen in de randen en de latten met pennen daar in laten. Dan moet ik echter de tussenruimtes in de groef ook weer opvullen om inwateren te voorkomen. Of is het slimmer om domino's (mahonie) toe te passen?

Waar zouden jullie voor kiezen?

Fons

 

[tuoh]

Voor de boogsegmenten zou ik sowieso opteren voor meerdere delen. Origineel loopt het hout behoorlijk uit de draad, met de nodige breuken tot gevolg. Het is quasi onmogelijk om Teak krommers te vinden ( de houtvezel loopt dan min of meer mee met de kromming) Meerdere segmenten is dan het alternatief.

Om de latten constructief te verbinden met de boog is een Domino (Mahonie) een volwaardige oplossing, op voorwaarde dat de latten breed genoeg zijn om een domino te plaatsen. Die Domino komt er schuin in te zitten, loodrecht op de naad. Evenwijdig boren is lastig, de Domino komt dan langs de één kant vermoedelijk niet diep genoeg te zitten, of de gaten kunnen niet diep genoeg geboort worden.
Die sponning is een kl... oplossing, meestal geeft het meer problemen dan het oplost (vocht). Het enige voordeel is dat het snel gaat op deze manier. Een groef frezen en de tussenruimtes opnieuw opvullen is ook een werkzame oplossing, maar het is heel arbeidsintensief.

Voor deze toepassingen is een Domino de gedroomde oplossing, heb al veel plezier gehad van deze loot aan de Festoolboom


Mvg,

André

 

[Athanor]

Mooi, dat geeft me weer goed richting André! Ik ga het verder maar eens uitdokteren met een uitvoering met de domino's. De roosterlatten worden 46x35 mm. Een flinke domino van 10mm moet lukken denk ik.

Fons

 

[woodworkpro]

Is 35mm niet wat dun als men er ook op moet kunnen staan ?
Die opleg sponning hadden ze vroeger niet voor niets gemaakt, om deze nu weg te laten en er alleen een domino in te doen is te weinig.
Met 35 mm dikte en gewicht er op buigen ze te veel door en wordt de verbinding bij iedere buiging dermate belast dat deze op den duur
open gaat staan en er water tussen komt.
Alleen de oplegging is ook niet voldoende omdat dan de latten ter plekke van de oplegging in lengte richting barsten omdat het onderste gedeelte niet is ondersteund. In dit onderste gedeelte zou je een domino kunnen plaatsen, maar dan alleen als de latten dikker worden.

 

[tuoh]

Je moet eens goed kijken naar de opbouw van een blokrooster, dan zal je zien dat de latten en de rand even dik zijn. Met andere woorden, die kunnen niet doorbuigen, alles ligt vlak op dek.
Die oplegsponning was gewoon de snelste manier van construeren, alhoewel construeren een groot woord is voor een verbinding die er in feite geen is. Daar werd langs onder een spijkertje ingeklopt en klaar was kees.

Praktisch alle blokroosters worden gemaakt in 6/4 dikte (35mm), dat is een beetje de standaard. Het is enkel bij grote(ere) zeilschepen met een stuurkast dat je dikkere roosters vind (45mm en meer), gewoon omdat deze enkel op de randen dragen. De roerketting of stuurreep loopt hier onderdoor.


Mvg,

André

 

[Athanor]

Ik zal nog eens bij m'n neef checken hoe het gebruik van het blokrooster in de praktijk is. Het is vooral bestemd voor het afdekken van het roerkwadrant in het achterdek van de sleepboot. Er zal wel eens op gelopen worden lijkt me, maar ik ken het vooral als zitplaats voor het palaveren met een goed glas in de hand

Fons

 

[woodworkpro]

Ok, als het vlak op het dek ligt is er niets aan de hand, maar dat kon ik niet uit de foto's en beschrijving opmaken.

 

[tuoh]

Nog een toevoeging bij mijn reactie hierboven, oplegsponningen worden, of werden, enkel gebruikt aan de kant met de ronding(en)
Bij de rechte zijden word de gewone pen en gat verbinding gebruikt om latten en kader met elkaar te verbinden.

Voor de uitvinding van de Domino was het heel arbeidsintensief om de latten met de boogvorm te verbinden door middel van en pen en gat verbinding. Daarom de oplegsponningen, even langs een mal met de bovenfrees en klaar is Kees.

Blokroosters liggen meestal ook niet volledig vlak op het dek, er worden steunblokjes onder bevestigd, minimaal 8mm dik, zo kan het water er niet onder blijven staan. Het aantal blokjes en de plaats ervan worden gekozen in functie van de afmetingen van het rooster en de te verwachten belasting.
Sommige blokroosters worden ook wel eens opgebouwd met een frame en evenwijdig lopende latten in 1 richting, welke dezelfde dikte hebben. De dwarslopende latten worden dan 12 'à 14mm dik genomen en ingefreesd in de dikke latten = een snellere manier van werken.


Mvg,

André

 

[woodworkpro]

Alles moet tegenwoordig snel, snel snel, ik maak nog steeds handmatig verbindingen in gebogen vormen, het is wat meer arbeid maar leuk om ter afwisseling te doen.
Het blijft een kwestie van hoe je het rooster gaat gebruiken, ook met blokjes eronder wordt het nog steeds zwaar belast als je erop loopt
Het is en blijft hout wat werkt en dus van zich zelf al vervormt met de diverse weersomstandigheden, de behandeling is dan ook nog eens belangrijk, het kwaliteits teak (Burma) is ook niet meer zoals het 50 jaar geleden was.

 

[tuoh]

Het is niet alleen tegenwoordig dat het snel moet gaan, de oplegsponning werd in de 19e eeuw al gebruikt. Een blokrooster is een gebruiksvoorwerp, geen meubel, dat moet zo economisch mogelijk gemaakt worden, vroeger nog meer dan nu. Daar werd niet meer tijd aan besteed dan strikt noodzakelijk, bij stormweer waren dat de eerste onderdelen die spontaan zee kozen

Meestal word een blokrooster niet behandeld, daarom de keuze voor een zeer stabiele en duurzame houtsoort, van oudser Teak (Moulmein) tegenwoordig ook wel in Afzelia, Padouk, Iroko, etc. Zeewater heeft ook een conserverende werking op hout, spoelden die dingen niet overboord, dan was de levensduur makkelijk tientallen jaren, zonder enige behandeling. Vervormingen zijn niet aan de orde, door de kleine secties van de aparte onderdelen is dat quasi onmogelijk, geen enkele onderdeel is op zich sterk genoeg om de rest mee te laten vervormen, alle onderdelen zitten in één groot en strak corset

Een constructie met latten van 35mm dik, en op een 30 à 40mm van elkaar geeft geen krimp, die moeten ook niet meer dragen dan het gewicht van een paar personen. Deze roosters worden ook opgedeeld in meerdere delen, groter dan 1m2 kom je bijna nooit tegen, men koos dan eerder voor twee delen. De onderdelen moeten nog makkelijk hanteerbaar blijven, ook als ze zeiknat zijn, daarom de kleinere formaten. Blokroosters werden meestal vervaardigd uit resten van dekken en dergelijke, daar werden de laatste restjes aan opgewerkt.

Nogmaals, deze dingen waren gewoon functionele en vervangbare onderdelen. Het vervaardigen ervan was een uitgelezen klus voor de beginnende scheepstimmerman, een oefening op pen en gat verbindingen avant la lettre.

Het oudste blokrooster bij ons in de collectie is van bouwjaar 1872, het ding lag rond de stuurkast van een zeilschip. Het is ondertussen 141 jaar oud en nog in prima conditie, bouwmateriaal is onbehandeld Teak. Dit rooster heeft een rechthoekige vorm, alle verbindingen zijn hier met pen en gat uitgevoerd, zonder sponning.




Mvg,


André